Te Aho Matua

Ngā Uara me ngā Mataapono

Te Ira Tangata

He kākāno i ruia mai i Rangiatea. Nā runga i te whakaaro i heke mai te ira o te tangata nō ngā rangi tūhaha, ka taea te kii he tino taonga te tamaiti otira te wairua me te tinana o te tangata ki tōna taenga mai ki tēnei ao. Me ata manaaki, me ata tiaki a tātou tamariki mokopuna, kia tupu kaha rātou ki tō rātou ao Māori, otira tēnei ao hurihuri. Mai tōna hakairatanga, ki tōna whānautanga mai ki tēnei ao he mauri nōna, he tapu nōna, he mana nōna.

Me ngakaunui te tangata ki ngā tamariki mokopuna otira te kaupapa whānui o Te Rangi Āniwaniwa. Ko ngā pou o tēnei kura ko te mana atua, te mana whenua, te mana tangata, me te mana tamariki. Ko ngā mataapono o Te Aho Matua tērā ka noho hei āhuru mōwai mo tātou te tangata. Mai te taenga mai o te whānau me ngā tamariki ki ngā tatau o tēnei whare ako ka pātai atu ‘he aha te take ka hiahia te haere ki TRA?’ Nā runga pea i aua kōrero ka hakatau mehemea he kura tēnei mōna, ā kaimahi, ā whānau, ā tamaiti. Me aroha tētahi ki tētahi, me mauria mai he wairua aurere te kaimahi, te kaiwhakaako ki tōna mahi, me noho tonu ngā hiahia me ngā whāinga hei painga mo a tātou tamariki te take.

Te Reo

Ko te reo te mauri o te mana Māori. He taonga tō tātou nei reo, kia ngana tonu tātou te hakarauora i te reo Māori, kia rongo ki ngā wāhi katoa o te kāinga, te whare, te hāpori, ki ngā tōpito katoa, kia kaua e moumou, e waiho mā tētahi atu. Engari rā kia ora tonu ko ngā kōrero tuku iho o rātou mā. Pai kia tupu te tamaiti ki ngā reo e rua, e toru engari kia mātua mōhio ko Te Reo Māori tōna reo tuatahi. Hanga rautaki mo ngā whānau horekau he reo ki te kainga – awhinatia i a rātou. Ko te mea nui kia ngakaunui ki tō tātou ao Māori, ki ngā mātauranga Māori, ki ngā tikanga me tō tātou reo rangatira. Tukuna te reo kia rere, kia rongo. Hakoa kō wai, me arohatia te reo. E pēra tonu ana mo te hunga horekau he reo, e ako tonu ana te reo, kia kaha tonu te āwhina i a rātou kia tupu ko tōna hiahia, ko tōna ngākaunui ki tō tātou reo rangatira.

Nga Iwi

He tātai waka, he tātai herenga whakapapa, he tuitui tangata. Kia mātua mōhio te tamaiti ki tōna tūrangawaewae, ki iwi kē, kia tū rangatira ia ki tōna ao Māori, ki tēnei ao hurihuri nōki. Me whai whakaaro mo ngā kaupapa ā whānau, hapu, iwi. Mehemea he kaupapa, tukuna rātou kia haere, hei amorangi, hei hāpai ō, hei ringa raupa, hei painga mo te iwi. Hei tauira; Hui ā whānau (hui whānau, uiui mātua, wānanga), Hui ā kura (kura reo, haka pōhiri, haerenga ā iwi/marae), Hui ā hapu/iwi (tangihanga/hura, huritau, ngā hakapuaretanga, hui taiao, hui ora/mate).

Te Ao

He kura te kainga, he kainga te kura. Mā te kura e hanga he whare ruruhau kia haumaru te tamaiti ki roto tōna nohonga hei tauira ki tōna kura. Kia tupu nōki te tamaiti ki tōna ao Māori, ki ngā taputapu me ngā rauemi o naianei (hangarau, te taiao, te pūtaiao). Kia ngakaunui, kia whai whakaaro te tangata ki ngā hononga o ngā atua, tōna hakapapa, me tōna taiao, kia noho hei kaitiaki, hei oranga mōna me ngā rā kei tua o paerau. Hei tauira; Hui Te Aho Matua, papa kainga, Wānanga reo, Wānanga taiao, Atua Matua.

Ahuatanga Ako

Ehara mā te tamaiti anahe tēnei mātāpono, engari ka waiho ma te katoa hei whai wahi atu ki tenei mataapono. Ko ngā āhuatanga ako he rārangi tikanga mo mātou kia noho haumaru ki te taiao o te kura. Ka noho tonu tēnei hei āhuru mōwai mo to tatou whare, kia rere pai ngā mahi, ngā kaupapa kei tēnā, kei tēnā o tātou.

Te Tino Uaratanga

He tikanga enei hei tūhia ki te whatumanawa, ki te wairua o te tamaiti hei hoa pūmau mōna ki tōna hīkoi ki ngā ao e rua (Māori mai, tauiwi nōki). Kia whaia te tino rangatiratanga kia tū rangatira ki tōna ao. Kia tae te tamaiti ki ngā taumata teitei hakoa ko tōna ao Māori, te taha mātauranga, ngā mahi hākinakina, me ngā mahi ā rēhia. Ka kawe tonu te aroha, te hari, me te ngakau mahaki ki te tangata. Kia noho tapu tonu te tangata hakoa kō wai, nō hea ia. Kia puawai ia ki tēnei ao, kia mau, kia ita, kia rongo te katoa ki tōna mauri, ihi, wehi, wana. Kia tū tonu hei raukura mo tōna whānau, hapu, iwi.

Te Aho Matua – Nga Matapono